شرافت این ماه

این ماه براى سالک الى الله بسیار با ارزش است . یکى از شبهاى قدر در این ماه مى باشد و کسى در آن متولد شده که خداوند بواسطه او وعده پیروزى به تمامى دوستان ، پیامبران و برگزیدگانش - از زمانى که پدر ما حضرت آدم (على نبینا و آله و علیه السلام ) در زمین ساکن شده - داده است . و وعده داده ، بوسیله او، بعد از پر شدن زمین از ظلم و جور، آن را پر از قسط و عدل نماید - که در جاى خود بطور مفصل به آن خواهیم پرداخت . و از مقام آن همین بس که ماه رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) بوده و حضرتش (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: ((شعبان شهرى ؛ رحم الله من اعاننى على شهرى ؛ شعبان ماه من است ، خداوند کسى را که مرا در ماهم یارى کند، بیامرزد.))
کسى که از این دعوت بزرگ آگاه شود، باید بکوشد که از دعوت شدگان این دعوت گردد. این جانشین و برادر او امیرالمؤ منین است که مى فرماید: ما فاتنى صوم شعبان مذ سمعت منادى رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) ینادى فى شعبان ؛ فلن یفوتنى ایام حیاتى ان شاء الله ؛ از زمانى که نداى منادى رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) را که براى روزه این ماه ندا مى کرد شنیدم ، هیچگاه روزه این ماه را از دست نداده و در تمام عمرم آن را از دست نخواهم داد؛ اگر خدا بخواهد.)) این درباره روزه این ماه بود؛ و مى توان کمک به آن حضرت (صلى الله علیه و آله و سلم ) را از جهات دیگر مانند نماز، صدقه ، مناجات و تمام کارهاى خیر با روزه این ماه مقایسه نمود.

مناجات شعبانیه

این مناجات ، مناجات معروفى است . و اهلش بخاطر آن با ماه شعبان ماءنوس شده و بهمین جهت منتظر و مشتاق این ماه هستند. این مناجات شامل مطالب اساسى در مورد چگونگى معامله بندگان با خداى بزرگ بوده و آداب خواستن ، دعا و طلب آمرزش از او را، آنگونه که شایسته است ، بیان مى کند و استدلالهاى جالب توجهى جهت امیدوار شدن به درگاه خدا که با مناجات با او مناسب است در بر دارد. و بروشنى ، ملاقات ، نزدیکى و دیدن خدا را معنى مى کند و به این ترتیب شبهه هاى سالک ، شکهاى منکر و وحشت اهل شک را برطرف مى کند. و نیز اشاره اى به شناخت نفس و این که شناخت آن باعث شناخت پروردگار است دارد بنابر تفسیر بعضى از فرازهاى آن توسط یکى از بزرگان اهل معرفت .
تمام کلام این که این مناجات ، از اعمال مهم این ماه است ؛ و نه تنها ماه ، که سالک نباید بعضى از فرازهاى آن را در طول سال ترک کند و در قنوتها و سایر حالهاى عالى خود، خیلى با آن مناجات نماید و وقتى که مى گوید: و اءنر اءبصار قلوبنا بضیاء نظرها الیک ، حتى تخرق اءبصار القلوب حجب النور، فتصل الى معدن العظمه ، و تصیر اءرواحنا معلقه بعز قدسک ؛ و دیدگان قلبهاى ما را با نور نگاه آن به حضرتت روشن بفرما تا آنگاه که چشمهاى دل پرده ها و مانعهاى نورى را پاره کرده و به معدن بزرگى برسد و روحهاى ما به عزت پاکیت وصل شود. از گفته خود غافل نباشد. و تاءمل کند، آیا قلب او چشم دیدن نور را دارد؟ پرده هاى نورى چیست ؟ و معدن بزرگیى که در پوشش پرده هاى نورى مى باشد، کدام است ؟ تا بداند چه مى گوید و از پروردگارش چه مى خواهد. چون کسى که نمى داند از خدا چه مى خواهد نمى توان گفت : فلان چیز را خواسته ؛ بلکه باید گفت : الفاظى را به زبان آورده است . خداوند در قرآن مى فرماید: ((اى کسى که وقتى او را بخوانند، به داد بیچاره رسیده و گرفتارى او را برطرف مى کند.)) و مى فرماید: ((بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را.)) نیز مى فرماید: ((از فضل خدا بخواهید، زیرا خدا با شما مهربان است .)) و نمى فرماید: الفاظ را بزبان آورید.
بهر حال این مناجات بزرگى است و یکى از ارمغانهاى آل محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى باشد که بزرگى آن را کسى که قلب سالم و گوش ‍ شنوایى داشته باشد، درک مى کند. و اهل غفلت از درک فواید و نورهاى آن بى بهره اند.

ارزش نعمت مناجات

بیشتر مردم قدر نعمت مناجات را نمى دانند. مناجات شامل معارف بالایى است که بجز اهلش که همان اولیاى خدا هستند و از طریق کشف و شهود به آن رسیده اند، کسى از آن آگاهى ندارد. و رسیدن به این معارف از راه مکاشفه از بهترین نعمتهاى آخرت است که قابل مقایسه با هیچکدام از نعمتهاى دنیا نیست . امام صادقه (علیه السلام ) در این فرمایش ، ارزش ‍ این نعمت را این گونه بیان مى کنند: ((اگر مردم برترى شناخت خدا بر سایر نعمتها را مى دانستند، به زیباییهاى زندگى دنیا که در اختیار دشمنان ما گذاشته شده ، چشم نمى دوختند؛ در نعمت شناخت خدا قرار گرفته و مانند لذت کسى که همیشه در بهترین جاهاى بهشت با دوستان خدا بسر مى برد، از آن لذت مى بردند...))

سایر اعمال این ماه

1- از اعمال مهم در این ماه روزه است ؛ باندازه اى که با حالش مناسب باشد. و بهتر است اگر مانعى نبود - گر چه این مانع رجحان روزه نگرفتن باشد - تمام ماه را بجز یک یا دو روز آخر آن را روزه بگیرد؛ و با این یک یا دو روز بین روزه این ماه و روزه رمضان فاصله بیندازد. و اگر این مقدار را نمى تواند، بمقدار زیادى روزه بگیرد تا وارد دعوت مقدس رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) شده و از کسانى باشد که حضرتش (صلى الله علیه و آله و سلم ) را یارى مى کنند و گمان نمى کنم با یک یا دو روز روزه گرفتن وارد این دعوت شود و از کسانى باشد که بتوان گفت : به رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) کمک کرده است .
درباره روزه هر کدام از روزهاى این ماه اخبار مفصلى وارد شده است . و من فقط روایتى را که در کتاب ((من لا یحضره الفقیه )) آمده است ، نقل مى کنم . امام صادق (علیه السلام ) فرمود: ((کسى که روز اول ماه را روزه بگیرد، حتما وارد بهشت مى شود. و کسى که دو روز را روزه بگیرد، خداوند در هر شب و روزى (به چشم رحمت ) به او مى نگرد و در بهشت هم به این نگاه ادامه مى دهد. و کسى که سه روز روزه بگیرد، با خداوند در عرش و بهشت او دیدار مى کند.))
سید بن طاووس (قدس سره ) جهت توضیح دیدن خداى متعال ، در کتاب اقبال مى گوید: ((شاید منظور از دیدار خدا در عرش این باشد که عده اى از بهشتیان در جایى از عرش باشند که هر کس به آنجا برسد به او مى گوید: خدا را دیده است ؛ چنانچه خداوند کعبه مشرفه را منزل خود قرار داده و هرکس به دیدن آن برود، مى گوید: به دیدن خدا رفته است .))

معلوم نیست سید بن طاووس (قدس سره ) مى خواهد دیدار با خدا یا دیدار با خدا در عرش را توضیح بدهد. گر چه ظاهر کلامش این است که در صدد توضیح چگونگى اصل دیدن خداست ولى در کتاب ((فلاح السائل )) در ذیل فرمایش امام صادق (علیه السلام ) که مى فرماید: ((آنقدر آن (آیه ) را تکرار کردم تا آن را از گوینده اش شنیدم ...))، کلامى دارد که در آن به دیدن و ملاقات معنوى خداوند تصریح مى کند؛ بگونه اى که منافاتى با منزه دانستن خدا از جسم بودن ندارد. بهر حال این توجیهات لازم نیست و واقعا خدا را مى بیند؛ چنانچه در مناجات شعبانیه نیز از این مطلب با عبارات ذیل تعبیر شده است : حتى تخرق ابصار القلوب حجب النور؛ فتصل الى معدن العظمه ؛ و تصیر ارواحنا معلقه بعز قدسک ؛ تا دیدگان قلب موانع نورى را پاره کرده و آنگاه به معدن بزرگى برسد؛ و روحهاى ما به عزت پاکیت وصل شود. و دیدن باین شکل هیچ منافاتى با اعتقاد ما مبنى بر جسم نداشتن خداوند ندارد؛ تا احتیاج به تفسیر آن باشد، و شاید سید بن طاووس (قدس سره ) با این کلام مى خواسته دیدار عرش را توضیح بدهد؛ نه اصل دیدار را.
2- از اعمال مهم در این ماه صلواتى است که در نیمروز هر روز این ماه فرستاده مى شود؛ و اول آن چنین است . اللهم صل على محمد و آل محمد، شجره النبوة ...
3- یکى دیگر از اعمال این ماه ، همانگونه اى که در کتاب اقبال است بجا آوردن نماز و خواندن دعاهاى این شبهاست . سالک باید در رابطه با این اعمال جدى بوده ، و به هر کدام از ذکر و فکر و این اعمال که نشاط دارد، با در نظر گرفتن اولویتها اقدام کند. و این مطلب را نیز در نظر داشته باشد که عمل به روایتى که متضمن این اعمال است ، بخاطر تسامح در مدرک اعمال مستحبى است . و معمولا بهتر است هم به اعمال راحت و آسانى که مى توان با نشاط آن را انجام داد و هم به عبادات روزمره ، با در نظر گرفتن حال خود، بپردازد.
4 - یکى دیگر از کارهاى مهم در این ماه عمل به این روایت است . امیرالمومنین (علیه السلام ) فرمودند: ((در هر پنجشنبه شعبان آسمانها زینت شده و آنگاه فرشتگان عرض مى کنند: خداى ما! روزه داران شعبان را ببخش و بیامرز و دعایشان را اجابت فرما. بنابراین کسى که دو رکعت نماز بجا آورد که در هر رکعت سوره ((فاتحه )) را یک بار و ((قل هو الله احد)) را صد بار بخواند و بعد از سلام دادن صدبار بر پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) درود فرستد، خداوند تمام خواسته هاى دینى و دنیایى او را برآورده مى فرماید. و کسى که یک روز آن را روزه بگیرد، خداوند بدن او را بر آتش حرام مى کند.

 سوم شعبان

المراقبات-مرحوم آیت الله حاج میرزا جواد ملکى تبریزى (ره )